โครงการ ICI ฟื้นฟูประเพณี “เดปอถู่” ส่งเสริมการอนุรักษ์ป่าและภูมิปัญญาผ้าทอชาวปกาเกอะญอ เน้นการมีส่วนร่วมของชุมชน พัฒนาบทบาทสตรี และสืบสานวัฒนธรรมสู่คนรุ่นใหม่

เมื่อวันที่ 19 พฤษภาคม 2568 ณ สำนักสงฆ์บ้านห้วยขนุน ลุ่มน้ำแม่เตี๊ยะ-แม่แตะ จังหวัดเชียงใหม่ มูลนิธิภูมิปัญญาชาติพันธุ์ (WisE) สมาคมปกาเกอะญอเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน (PASD) พร้อมด้วยภาคีเครือข่ายภายใต้โครงการ Inclusive Conservation Initiative (ICI) ได้ร่วมกับกลุ่มอนุรักษ์บนพื้นที่สูงอำเภอจอมทอง และชุมชนชาวปกาเกอะญอในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่เตี๊ยะ-แม่แตะ และลุ่มน้ำแม่แปะ จัดกิจกรรมฟื้นฟูประเพณี “เดปอถู่” ซึ่งเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าของชาวปกาเกอะญอที่สื่อถึงความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่างมนุษย์ ป่าไม้ และจิตวิญญาณ

กิจกรรมในครั้งนี้จัดขึ้นเพื่อส่งเสริมการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติอย่างมีส่วนร่วมของชุมชน โดยเฉพาะการฟื้นฟูและคุ้มครองพื้นที่ป่าในลุ่มน้ำสำคัญ พร้อมทั้งส่งเสริมบทบาทของสตรีผ่านการอนุรักษ์วัฒนธรรมผ้าทอและการย้อมสีธรรมชาติ โดยมีตัวแทนจากสหภาพนานาชาติเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ (IUCN) เข้าร่วมสังเกตการณ์และติดตามความก้าวหน้าของโครงการ

เพื่อรองรับการจัดกิจกรรมในครั้งนี้ ชุมชนและภาคีเครือข่ายได้มีการเตรียมการอย่างละเอียดล่วงหน้าหลายวัน ทั้งด้านสถานที่ อาหาร การจัดเวที และสื่อประกอบการนำเสนอ รวมถึงการจัดทำแผนที่พื้นที่อย่างแม่นยำโดยทีม GIS จากหลายองค์กร ในวันงานมีการจัดเต็นท์ อาหารพื้นบ้านสำหรับผู้เข้าร่วมกว่า 100 คน พร้อมเครื่องดื่มสมุนไพร ตลอดจนของที่ระลึก เช่น เสื้อย้อมสีธรรมชาติและผลิตภัณฑ์จากชุมชน เพื่อให้ผู้เข้าร่วมได้สัมผัสถึงคุณค่าทางวัฒนธรรมและความรู้ดั้งเดิมอย่างแท้จริง การดำเนินงานได้รับการประสานงานอย่างใกล้ชิดจากทีมผู้จัดงาน ทั้งจากส่วนกลางและชุมชนในพื้นที่ ซึ่งสะท้อนถึงพลังความร่วมมือและการมีส่วนร่วมในระดับรากฐาน

“เดปอถู่” หรือ “ประเพณีผูกรกกับต้นไม้” เป็นพิธีกรรมดั้งเดิมของชาวปกาเกอะญอที่แสดงถึงความเคารพและผูกพันกับธรรมชาติ โดยจะนำรกของเด็กแรกเกิด (ภาษาปกาเกอะญอว่า “เด”) ไปฝังหรือผูกกับต้นไม้ใหญ่ที่แข็งแรงใกล้หมู่บ้าน ซึ่งต้นไม้นั้นจะได้รับการดูแลอย่างเคร่งครัด ห้ามตัดฟันหรือทำลาย เนื่องจากเชื่อว่าขวัญของเด็กจะอยู่กับต้นไม้ต้นนั้น หากต้นไม้ถูกทำลาย ขวัญจะจากไปและทำให้เด็กเจ็บป่วยหรือไม่มีความสุข

ด้วยแนวคิดนี้ โครงการ ICI ได้หยิบยกองค์ความรู้จากประเพณีเดปอถู่มาเป็นรากฐานในการอนุรักษ์ป่าชุมชน โดยเน้นการมีส่วนร่วมของสมาชิกทุกกลุ่มในชุมชน โดยเฉพาะ “กลุ่มสตรี” ซึ่งมีบทบาทสำคัญในด้านวัฒนธรรมและเศรษฐกิจของชุมชน ผ่านการส่งเสริมให้ผู้หญิงได้จัดการ “ป่าผู้หญิง” เป็นพื้นที่สำหรับเก็บวัตถุดิบจากธรรมชาติเพื่อใช้ในการทอผ้าและย้อมผ้าด้วยสีจากพืชท้องถิ่น อาทิ เปลือกไม้ ใบไม้ และรากไม้ที่มีคุณสมบัติในการให้สีธรรมชาติ

ผ้าทอที่ได้จากกระบวนการเหล่านี้ไม่เพียงสะท้อนถึงภูมิปัญญาท้องถิ่นเท่านั้น แต่ยังเป็นผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ลดการใช้สารเคมี และสร้างรายได้เสริมให้แก่ครัวเรือนในชุมชน นับเป็นแนวทางการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนควบคู่ไปกับการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน

นอกจากนี้ ภายในกิจกรรมยังมีการจัดพิธีกรรมตามแบบแผนดั้งเดิม เวทีแลกเปลี่ยนความรู้ระหว่างกลุ่มต่างๆ และการพัฒนาหลักสูตรการศึกษาท้องถิ่น เพื่อให้เยาวชนได้เรียนรู้และเข้าใจความสำคัญของ “เดปอถู่” ในฐานะรากฐานของการอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างเคารพและยั่งยืน

การดำเนินงานภายใต้โครงการ ICI ในครั้งนี้ถือเป็นอีกก้าวสำคัญของการฟื้นฟูและสืบสานมรดกทางวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ ควบคู่กับการรักษาทรัพยากรธรรมชาติอย่างมีส่วนร่วม ชี้ให้เห็นว่าความรู้ดั้งเดิมสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมและพัฒนาชุมชนได้อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน โดยไม่ละทิ้งอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของตนเอง